Vragen aan het gemeentebestuur van Hollands Kroon
Uitgegeven op 17-04-2024 om 21:30  |  link  |  bewaar  |  print

HOLLANDS KROON - Ingezonden bericht.

Opmerkingen en vragen bij het rapport Berenschot.

Voorwoord.
Ondergetekenden hebben met belangstelling kennis genomen van het rapport Berenschot over de datacentra in Hollands Kroon. Wij prijzen het initiatief van het huidige gemeentebestuur om dit onderzoek te starten. Alhoewel wij van mening zijn dat Berenschot degelijk werk heeft geleverd, stuiten wij tóch op een aantal punten die volgens ons om verdieping en nader onderzoek vragen. Onze opmerkingen en vragen zijn hieronder aangegeven.
Het credo van de huidige coalitie is “terugwinnen van vertrouwen”. Wellicht kunnen onze opmerkingen en vragen u daarbij op weg helpen.
De reactie vanuit het college en de gemeenteraad zien we met belangstelling tegemoet.

1. Het rapport Berenschot.

Er ligt een degelijk rapport dat stap voor stap de ontwikkeling van en de besluitvorming over de datacentra in kaart brengt. Het valt op dat er niet is gepersonaliseerd. De stakeholders worden niet met naam en toenaam genoemd. Nu er door derden aangifte is gedaan is de kans aanwezig dat de verantwoordelijken alsnog bij naam ter verantwoording worden geroepen.

2. Behoefte aan economische ontwikkeling Wieringermeer
“. Er is een tekort aan werkgelegenheid, de bevolking vergrijst, de woningbouwproductie stagneert en winkels, scholen en andere voorzieningen dreigen te verdwijnen uit kleine kernen. Om hier verandering in te brengen was er behoefte aan een economische impuls binnen de regio. De kansen hiervoor worden in 2002 onderzocht met het rapport ‘Wieringermeer - de ontbrekende schakel?’ als resultaat. Het rapport schetst de mogelijkheden voor het ontwikkelen van agribusiness, glastuinbouw, bedrijventerreinen en woningbouw langs de A7. Een dergelijke ontwikkeling maakt gebruik van de sterke agrarische sector in de regio en de A7 als ‘unieke troef’ voor de Wieringermeer”
• Wat is er van de werkgelegenheid terecht gekomen? Het werk in de kassen wordt vooral uitgevoerd door arbeidsmigranten. Voor de bouw van de datacentra werden vooral Engelse aannemers ingezet met eigen personeel. De opstart van de datacentra werd met name uitgevoerd door expats. Is de werkgelegenheid voor de lokale bevolking toegenomen resp. heeft de nieuwe werkgelegenheid een positieve invloed gehad op het vestigingsklimaat?”
• Bij de realisatie van het Google datacenter wordt door de gemeente gesproken over de verwachte economische spin-off voor de hele regio. Welke spin-off effecten werden hier bedoeld en onderzocht en welke zijn gerealiseerd?
• Vruchtbare landbouwgrond is opgeofferd voor de komst van Agriport. Kennelijk is dat door de gemeente afgewogen tegen de voordelen van Agriport. Recent is de discussie op gang gekomen over de mogelijke energiehub in de Wieringermeer. Het college stelt zich tot dusverre terughoudend op en gebruikt o.a. het argument dat een energiehub ten koste gaat van vruchtbare landbouwgrond! (zie interview Schager Courant.). Dit lijkt op meten met twee maten.

3. Synergie tussen bedrijven op Agriport A7 als uitgangspunt voor de verdere ontwikkeling ‘

“’Eén van de uitgangspunten van de initiatiefnemers van Agriport A7 B.V. is synergie te creëren tussen de bedrijven op het terrein. De samenwerking tussen distributiecentra en tuinders op het gebied van logistiek was daar het begin van. Met de toevoeging van grootschalige glastuinbouw ontstaat er een grote kans voor collectieve infrastructuur voor gietwater, warmte, elektriciteit en CO2.
• Wat is van de synergievoordelen terecht gekomen? Benutting van restwarmte van de datacentra is nog steeds niet waargemaakt. Voor koeling maken de datacentra gebruik van leidingwater dat vervolgens vervuild wordt geloosd op het oppervlaktewater. De elektriciteitsbehoefte van de datacentra is enorm. Het trafostation in Middenmeer is een direct gevolg van de aanwezigheid van windmolenpark Wieringermeer en de datacentra. De uitbreiding van trafostation De Weel – oorspronkelijk niet voorzien vóór 2030 – is volgens Tennet/Liander mede noodzakelijk vanwege de windmolens en de datacentra in de Wieringermeer. Heeft de gemeente zicht op het werkelijke stroom- en watergebruik van de datacentra?
• Welke inspanningen hebben de datacentra zélf gedaan op het gebied van eigen stroomopwekking (bijv. zonnepanelen) en alternatieve waterbronnen voor koeling?
• Hollands Kroon profileert zich graag als “de groenste gemeente van Nederland” waarbij Agriport als centrum wordt gezien voor glastuinbouw en agribusiness. “Groen” lijkt te zijn ingeruild voor het “grijsgroene” uiterlijk van de datacentra. De polemiek over deze ontwikkeling heeft de groene profilering van de gemeente geen goed gedaan. De energie slurpende datacentra hebben ook een negatief effect buiten het betreffende gebied. Naast de impact op leveringscapaciteit vaan het stroomnet is er maatschappelijke en ruimtelijke schade en heeft het vertrouwen in de lokale overheid flinke deuken opgelopen.

4. Financiële voordelen.

• De voormalige wethouder Financiën kon enige tijd geleden verkondigen dat dankzij de datacentra ettelijke miljoenen uit legesopbrengsten konden worden toegevoegd aan de Algemene Reserve. Waarom zijn deze opbrengsten niet geheel of gedeeltelijk teruggevloeid naar de samenleving bijv. in de vorm van investering in openbare voorzieningen? Ook de samenleving heeft recht op synergievoordelen; zeker na de teloorgang van “de poldermolen”!
• Bij de omzetting van agrarische grond in bedrijventerrein gaat de grondprijs vele malen over de kop. Gezien de omvang van het terrein (en wat nog werd toegevoegd dankzij het mysterieuze kaartje) is Agriport hierbij de lachende derde: met dank aan de gemeente.

5. Het bezoek aan Seattle.
• Na het werkbezoek aan Seattle in 2013 kwam er meer zicht op de consequenties. Hierdoor besefte de delegatie, met onder andere de wethouder en de ambtelijke ondersteuning, dat met de vestiging van één datacenter er meerdere zouden gaan volgen. In hoeverre zijn hiervan de consequenties onderzocht direct na terugkomst en voordat planologische- , juridische- en besluitvormingsprocessen in gang werden gezet?
• “ Daarbij realiseerden zij zich tijdens dit bezoek dat de vestiging van één of meerdere datacenters zeer veel zou vergen van de ambtelijke organisatie. Kennis, expertise en capaciteit was nodig voor de planvorming, vergunningverlening, communicatie, etc.”
• In hoeverre waren de delegatieleden zelf voldoende capabel en toegerust om consequenties van de komst van datacenters te overzien en is in de aanvangsperiode ook externe kennis- van niet betrokken partijen- in huis gehaald om ambtenaren op het vereiste niveau bij te staan? Dit is intern door de gemeente besproken, waarna er consensus was dat de gemeente dit zelf zou kunnen. Hoe is dit beeld ontstaan? Is er een inventarisatie gemaakt van de benodigde kennis vs. de aanwezige kennis? Het gegeven dat er net een nieuwe gemeentelijke ambtelijke organisatie werd opgezet met zelfsturende teams (waarmee geen ervaring bestond) maakte dit besluit extra risicovol, zo niet onverantwoord.
• Dit gedeelte van het proces is cruciaal en het begin geweest van een reeks blunders die ook het vertrouwen in de democratie hebben geschaad.
•
6. Het mysterieuze kaartje.

• Dit aspect is in het rapport Berenschot onvoldoende uitgediept.
• Volgens het rapport werd In de werkgroep Omgevingsvisie aanvankelijk gesproken over een “voorgaand ”kaartje. Dit kaartje lijkt te zijn weggemoffeld, maar was wél het uitgangspunt voor de Omgevingsvisie. Waar is dit kaartje? En hoe kan men refereren aan een kaartje dat er niet meer is? Bij de bespreking van de Omgevingsvisie in de raad werden er wel vragen gesteld over de 3 pijlen. Maar volgens de wethouder was dat de interpretatie van het college met de toevoeging “en zo gaan we het uitvoeren”.
• Wie is verantwoordelijk geweest voor deze wisseltruc en door wie is de aanzet gegeven om dit aangepaste kaartje alsnog in de omgevingsvisie op te nemen? Welke belangen waren hiermee gediend? Is er druk uitgeoefend door de datapartijen? Heeft Agriport hierin mogelijk een rol in gespeeld? (ze zijn er in ieder geval niet slechter van geworden).

7. De geïnterviewde partijen.

• De lijst met geïnterviewden bestaat voornamelijk uit partijen die direct of indirect bij de totstandkoming van de datacentra betrokken waren. Als vertegenwoordiger van de inwoners van Hollands Kroon is slechts gesproken met de Stichting Red de Wieringermeer. De samenleving is hiermee tekort gedaan. Onder de kop “het rommelt in Hollands Kroon” heeft het tv-programma De Hofbar in 2020 aandacht besteed aan de gang van zaken rond de datacentra. Kennelijk werd dit programma gevoed door al langer aanwezige signalen uit de samenleving. Waarom heeft Berenschot nagelaten om breder onder de bevolking de stemming te peilen over de komst van de datacentra?
• In de begeleidingscommissie is/zijn geen vertegenwoordiger(s) uit de samenleving benoemd. Al met al is veel te weinig gedaan met de heersende onvrede over de datacentra onder de bevolking.
• Enkele personen die op de lijst stonden om geïnterviewd te worden hebben geen medewerking verleend. Waarom heeft de begeleidingscommissie niet ingegrepen door de procedure zodanig aan te passen dat alle betrokkenen verplicht zouden kunnen worden gehoord? Dit zou alsnog gedaan kunnen worden.

8. De invloed van de fusie op het proces.

• Er was een verschil in benadering door de gemeente Wieringermeer vóór 2012 en door Hollands Kroon ná 2012. Dit verschil was voor één of meer partijen meermaals aanleiding voor schriftelijke vragen.
• Berenschot schenkt onvoldoende aandacht aan het "informele circuit" waarin private partijen met bestuurders en ambtenaren spraken. In 2012 werd met de herindeling het commissiestelsel verlaten en nam de informatie-uitwisseling af met de partijen die niet aan de coalitie deelnamen.
• Met zelfsturende teams, een Raad die zonder commissies gekortwiekt was en informele circuits kon een constructie ontstaan die zich verregaand onttrok aan democratische controle.
• In haar proefschrift werd door onderzoekster Mr. Dr. Willeke Slingerland voor gesloten netwerken de term "netwerkcorruptie" gebruikt. De gedachte dat ook in Hollands Kroon een gesloten netwerk de ontwikkeling heeft gestuurd, is door het rapport versterkt.

9. College, gemeenteraad en Provincie.

• Het handelen van het college kenmerkte zich door solistisch optreden, waarbij een veel te grote broek werd aangetrokken. Op zich is het geen schande dat de lokale overheid geen volwaardige onderhandelingspartner is voor grote multinationals (zelfs in Den Haag liet Rutte bij de discussie over dividendbelasting de oren hangen naar grote jongens als Shell en Unilever). Het getuigt echter van hoogmoed als enkele leden van het college menen dit varkentje wel op eigen houtje te kunnen wassen.
• De gemeenteraad is onvoldoende geïnformeerd door het college. Tegelijkertijd is er door de raad onvoldoende actie ondernomen om die informatie af te dwingen. “Volgzaam en weinig kritisch” is het beeld dat ontstaat van de gemeenteraad bij de totstandkoming van de datacentra.
• Adviezen van eigen ambtenaren werden genegeerd. Daarnaast hanteerde het college soms standpunten die niet strookten met de feiten.
• Bij de complexe materie van de vestiging van datacentra zou het voor de hand hebben gelegen dat ondersteuning zou zijn gevraagd bij hogere overheden zoals de Provincie. Uit het rapport blijkt echter dat vooral ruzie werd gemaakt met de Provincie.
• Herstel van vertrouwen wordt niet bereikt zonder de vraag over integriteit te stellen en vervolgens te onderzoeken. Alle onderliggende stukken zullen daarvoor op tafel moeten komen: collegeverslagen, stukken van overleg tussen collegeleden onderling, tussen college en marktpartijen en van de inbreng van ambtenaren naar het college. Hoe heeft de communicatie met de raad plaatsgevonden en in hoeverre is de griffie daarbij betrokken?

10. Lessen voor de toekomst.

• Berenschot onderscheidt hierin vier onderwerpen: de basis op orde brengen, sturing geven, goede publieke besluitvorming organiseren en omgevingsmanagement inrichten. Dit is voorwaar geen gering opgave.
• In het rapport wordt meerdere malen de ambtelijke organisatie als zwakke schakel genoemd. Daarbij wordt gerefereerd aan het “nieuwe werken” in zelfsturende teams. Is herijking van de inrichting van de ambtelijke organisatie hier op zijn plaats?
• Omgevingsmanagement inrichten betekent naar buiten gaan en samen met de maatschappij optrekken. Deze handelwijze is tijdens de vestiging van de datacentra niet aanwezig geweest volgens Berenschot. Om dit te bereiken zal een forse cultuuromslag nodig zijn.
• Is de gemeente in staat deze lessen voor de toekomst tot een goed einde te brengen? Wij hebben daarover twijfels. Reacties in de pers van enkele raadsleden stemmen weinig hoopvol. De teneur is: “gelukkig zijn de procedures goed verlopen”. Maar over de reacties uit de samenleving wordt met geen woord gerept. Een raadslid is geen ambtenaar, maar een volksvertegenwoordiger in de letterlijke zin des woords. Dit begrip lijkt bij de geïnterviewde raadsleden nog niet te zijn doorgedrongen. Het voedt de twijfel over de haalbaarheid voor de lessen van de toekomst.
• De trein van de vestiging van datacentra denderde maar door. De opdracht voor het onderzoek van Berenschot geeft aan dat het huidige college bereidheid toont tot heroverweging. In dit kader is het wenselijk dat helder wordt aangeven waar de processen onomkeerbaar zijn, resp. waar alsnog een andere weg kan worden ingeslagen. Wat valt er nog te redden in de sfeer van (groene) ruimte, energie-, warmte- en watergebruik, inzet van baten etc. ?

Met vriendelijke groet,

Rob Ravensteijn Winkel
Wim Sepers ’t Veld
Arjen Voogt Slootdorp
Tjeerd van Weering Kolhorn

Correspondentieadres: Trambaan 21, 1731XS Winkel / tel. 0224 541776