De groeiende rol van de vrijwilliger
Uitgegeven op 25-03-2018 om 17:29  |  link  |  bewaar  |  print

In de huidige 'participatiesamenleving' wordt het werk van de (onbetaalde) vrijwilliger steeds belangrijker. Veel werkzaamheden in het 'sociaal domein' worden daarbij overgenomen van betaalde krachten. Door een strikt bezuinigingsbeleid probeert de lokale overheid de kosten te beheersen. Sociaal-economisch zwakkeren dreigen tussen de wal en het schip te vallen. Maar gelukkig zijn er dan vrijwilligers die dat proberen te voorkomen.


Vrijwilligerswerk in Wieringerwerf (1999) - Tafeltje Dekje - foto Regionaal Archief Alkmaar

Gaten in de Zorg
Verpleegtehuizen worden gesloten waardoor complexe zorgvragers langer thuis moeten blijven wonen. In een studie wordt gemeld dat wegens een tekortschietende complexe Zorg zogenaamde 'palliatieve' patiënten in een Hospice worden geplaatst, waar zij vervolgens omringd door liefdevolle verzorgenden kunnen sterven. De Zorg die daar door vrijwilligers én professionele krachten wordt gegeven is echter zo hoog, dat sommigen na enige tijd het sterfhuis kunnen verlaten en weer naar huis kunnen. De formele Zorg is in zulke gevallen tekortgeschoten.
De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) is grotendeels vervangen door de WMO, de Wet Werk en Bijstand (WWB) door de Participatiewet. Door de daarbij horende decentralisatie is de Zorg voor sociaal-economisch zwakkeren overgelaten aan gemeenten. De budgetten van gemeenten (doeluitkeringen van het Rijk) worden steeds krapper. Gemeenten doen daarom steeds meer een beroep op vrijwilligers om de gaten in de Zorg te dichten.

Rekruteren
Vrijwilligersorganisaties merken dat de vraag om hulp bij burgers hand over hand toeneemt. Door de lokale overheid wordt een groot beroep gedaan op de eigen verantwoordelijkheid van de burger, die zoveel mogelijk zelfredzaam moet zijn. Als hij zijn eigen problemen niet kan oplossen moet de burger te rade gaan in zijn eigen leefomgeving en zich afvragen of er misschien een familielid of een buurman is die hem kan helpen. Pas in laatste instantie kan hij professionele hulp inschakelen. Maar eerst zal er een keukentafelgesprek plaatsvinden waarin de mogelijkheden worden besproken. De indicatiestellers zijn terughoudend met het toekennen van Zorg.
De overheid treedt terug en de kwetsbare burger moet maar zien hoe hij zijn hulp organiseert. Gelukkig zijn er talloze vrijwilligers die klaarstaan om in acute gevallen Zorg te verlenen. Toch kampen vrijwilligersorganisaties soms met wachtlijsten en kunnen de vraag niet aan. Op professionele wijze tracht men competente vrijwilligers te werven. Het blijkt niet gemakkelijk te zijn om voldoende vrijwilligers te krijgen en te houden. Vaak wordt er een groot beroep gedaan op vrijwilligers om nog wat extra's te doen. Sociaal begane mensen kunnen vaak geen nee zeggen en raken daardoor overbelast. Een gevoel van onmisbaarheid maakt zich ondanks de stress meester van de onbetaalde kracht. Een situatie die wordt omschreven als 'vrijwilligersklem'.
Er zijn inmiddels tal van organisaties bezig in het 'sociaal domein' van de gemeente. Een team van daartoe opgeleide mensen houdt zich bezig met werving, opleiding en begeleiding van vrijwilligers. Op allerlei manieren probeert men mensen te werven, wat soms wordt omschreven als 'tijdcollecte' voor een 'goed' doel. Er wordt geen geld verzameld, maar tijd van een vrijwilliger. Soms schiet dat werven flink door en wordt een uitgebreide profielschets opgesteld waaraan de gewenste vrijwilliger moet voldoen. Soms met onmogelijke eisen waardoor het lijkt alsof men een volmaakt soort supermens op de onbetaalde werkplek wil hebben. Betaalde banen worden verdrongen door onbetaalde werkkrachten. Vooral in de culturele sector grijpt dat proces om zich heen. Schouwburgen, musea en bibliotheken draaien voor een groot deel op onbetaalde krachten, die een proces van solliciteren en tekenen van een contract hebben doorlopen. Waar eens een betaalde kracht de teruggebrachte boeken weer op de juiste plank terugzette, is dat nu overgenomen door een vrijwilliger. De grenzen tussen betaald en vrijwillig zijn in een hoog tempo aan het vervagen.

Geld
In een rapport staat te lezen: 'In een wereld die om geld lijkt te draaien moeten coördinatoren en bestuurders van vrijwilligersorganisaties zeer inventief zijn om het gebrek aan financiële randvoorwaarden te ondervangen.' Want hoe je het ook wendt of keert, ook vrijwilligers kosten geld. Onbetaalde krachten hebben vaak recht op reiskostenvergoedingen, opleidingen en zijn in veel gevallen tijdens hun werkzaamheden WA-verzekerd. Vrijwilligers spelen sinds mensenheugenis een grote rol in onze samenleving. Een rol die in deze 'participatiemaatschappij' steeds groter wordt. Maar vrijwilligers zijn niet alleen van economisch (er kan lustig op los bezuinigd worden) belang voor de overheid. De (vaak gepensioneerde) vrijwilliger ervaart zijn werk meestal als een nuttige 'dagbesteding'. Na een dagje werken heeft hij het gevoel wat betekend te hebben voor de samenleving...

Kees Zwaan