Van harte welkom op Wieringen: Het geheime waddeneiland
Uitgegeven op 30-05-2013 om 11:49  |  link  |  bewaar  |  print

WIERINGEN - In deze tour volgt u de sporen van het voormalige eiland. Daarbij ontdekt u diverse kanten van de geschiedenis van het eilandleven, het ontstaan van het landschap en de bijzondere natuur.

Reis mee op deze virtuele tour, of kom eens langs 'OP' Wieringen
U staat nu op de haven van Den Oever. Vanaf hier heeft u een mooi uitzicht op het begin van de Afsluitdijk, die Wieringen met Friesland verbindt. In 1932 werd de afsluiting van de Zuiderzee met deze 32 km lange dijk voltooid. Acht jaar eerder al kwam er met de aanleg van de Amsteldiepdijk, die de westkant van Wieringen met Van Ewijcksluis verbindt, een einde aan het bestaan van Wieringen als eiland. Hierop volgde het droogleggen van de Wieringermeerpolder, waarmee de contouren van het eiland ook daadwerkelijk verdwenen.

Al deze werken zijn onderdeel van de beroemde Zuiderzeewerken, bedoeld om de oprukkende Zuiderzee (tegenwoordig het IJsselmeer) in te dammen, en ontworpen door Ir. Cornelis Lely. Ze behoren tot de grootste waterbouwkundige projecten (in Nederland?) die ooit zijn uitgevoerd. U zult in deze tour meer te weten komen over de aanleg en de impact van deze werken op Wieringen, en over het leven met en tegen het water van de voormalige eiland bewoners.
Wij wensen u een fijne en informatieve tour toe!

Nav
Vanaf de haven volgt u het fietspad onder de A7 door en gaat u aan het eind rechts af via de Sluismeester A.J. de Visserstraat en de Stontelerweg naar Gemaal Leemans


1. Gemaal Leemans
Door het oversteken van de Stonteler Schutsluis heeft u zojuist het voormalige eiland even 'verlaten'. Vanaf de sluis kijkt u uit op de Zuiderhaven, die in verbinding staat met het IJsselmeer.

Aan de dijk vind u het gemaal Leemans. Dit gemaal is, samen met het gemaal Lely bij Medemblik, gebouwd om de Wieringermeerpolder te laten ontstaan. Het gemaal is vernoemd naar ingenieur W.G Leemans. Ook hij stelde een plan op om de Zuiderzee af te sluiten. Een plan dat, in tegenstelling tot vele eerdere plannen, serieus in overweging werd genomen. Uiteindelijk werd het plan toch weer ingetrokken, en werd het plan Lely een aantal jaren later ten uitvoer gebracht. Beide gemalen hadden een half jaar nodig om het totale Wieringermeer, dat meer dan 4000 voetbalvelden beslaat, droog te leggen.

Vroeger was het gemaal Leemans een dieselgemaal en werd het gemaal Lely elektrisch aangedreven. De keuze voor deze twee verschillende technieken was bewust gemaakt. In tijden van olieschaarste kon de Lely het werk aan en mocht de stroom uitvallen, dan was de Leemans er nog.

In 1997 is het gemaal Leemans gereviseerd. Er heeft een ombouw naar elektrisch aangedreven pompen plaatsgevonden en een capaciteitsuitbreiding geregeld.

De Wieringermeer is een van de diepste polders van Nederland. De hoeveelheid water die hieruit gepompt moet worden is zo'n 150.000 liter per jaar. Vroeger was het gemaal Leemans voor maar 20 procent hiervan verantwoordelijk. Na de revisie kan ze al het werk in principe in haar eentje aan. Gemaal Lely komt alleen nog in werking bij noodgevallen; bijvoorbeeld als Leemans buiten bedrijf is, of bij dreigende wateroverlast in de polder.

Ook werd het water vroeger direct op het IJsselmeer geloosd. Tegenwoordig gebeurt dat rechtstreeks op de Waddenzee.
Speel de quiz via de knop rechtsboven in het menuscherm om erachter te komen waarom dat zo is.

Quiz:
Waarom loost het gemaal Leemans het water sinds 1997 op de Waddenzee en niet meer in het IJsselmeer?

– Omdat er op deze manier meer bescherming wordt geboden tegen mogelijke wateroverlast.
– Omdat het water uit de polder teveel zout bevat.
– Omdat dit efficiënter is.

Het juiste antwoord is: omdat het water uit de polder teveel zout bevat.
Het water uit de diepe delen van de Wieringermeer is behoorlijk zout. Het kan tot wel 2,7 gram zout per liter bevatten. Dit zout komt uit oude lagen van de oorspronkelijke zeebodem omhoog met het kwelwater. Uit het IJsselmeer wordt bij Andijk water gewonnen voor drinkwater. Het zout dat meekwam in het water van de polder bemoeilijkte dit proces.

Nav
Fiets even terug en ga via het tunneltje onder de A7 naar de
Nieuwlanderweg en volg deze rechtdoor naar de Polderweg

2. Polderwaard Nieuwland

U staat nu in het midden van de Polder Waard-Nieuwland, met een goed uitzicht over de gehele polder. Ook dit is een door de mens gecreëerd stuk land. Men begon al met pogingen tot de inpoldering ervan rond 1400, omdat Wieringen steeds meer land verloor aan de zee. Van de 16e tot de 18e eeuw werd het gehele eiland geregeld geteisterd door zware stormen, waarbij dijken doorbraken en land verloren ging. Het proces van indijken en overstromen herhaalde zich een aantal malen, totdat tijdens een grote storm in 1683 de dijken weer doorbraken. De kosten waren ditmaal te hoog om ze te repareren en het land werd verlaten.

Twee eeuwen later, werd het plan weer opgevat om het stuk grond opnieuw in te polderen om zo meer landbouwgrond te winnen. Dit plan zorgde voor het huidige Polder- Waard Nieuwland waar u nu over uitkijkt. Daarvoor was het gebied lange tijd niet meer dan een stuk begroeid Waddengebied, ook wel schor of kwelder genoemd.

Nog steeds groeien er ook zilte planten als lidsteng, melkkruid en zeeaster in dit gebied. Dit komt door het opwellen van de zilte waterstromen uit de Waddenzee, onder de dijken en het veel hogere land van Wieringen door. Als u goed kijkt kunt u ze misschien herkennen.(foto's?) Grote kans ook dat u enkele vogels zult spotten. De landbouwgrond is door zijn open karakter zeer geschikt voor weidevogels én dient als hoogwatervluchtplaats voor steltlopers uit het Waddengebied. Daarnaast zijn er diverse eenden soorten te vinden zoals slobeenden en kuifeenden.

Nav
Vervolg de Polderweg en ga aan het eind rechtsaf de Burgerweg op.

Nav
Houd bij de splitsing links aan

3. Wierdijk

Als u hier even van de fiets afstapt, kunt u een stukje over de Wierdijk lopen. De Wierdijk is 8 km lang en is zoals de naam al aangeeft een dijk gemaakt van wier. Vroeger gebruikte men het wier (zeegras) om matrassen en stoelzittingen mee te vullen, maar ook om de zee mee te bedwingen. Het geperste zeegras werd door houten paalwerken op zijn plaats gehouden aan de zeekant. Aan de landkant werd het dijklichaam met aarde en graszoden bedekt.

Deze bouwtechniek werd al in de 14e eeuw gebruikt maar de Wierdijk stamt uit ongeveer 1600. Zo’n twee eeuwen later werden de houten palen i.v.m. de paalworm, waardoor de houten palen enorm verzwakt waren vervangen door stenen en toen een dijkverhoging noodzakelijk werd door het inklinken van het wier werd er een betonrand aangebracht. Door het in elkaar zakken van het wier is de dijk niet overal even sterk en mag er dus ook niet over de gehele lengte gefietst worden. Wel kan de dijk over de gehele lengte bewandeld worden (Noord-Holland pad).

Met de inpoldering van Polder Waard-Nieuwland raakte de Wierdijk al deels zijn functie als waterkering kwijt. Na de drooglegging van de Wieringermeer werd het een binnendijk. Sinds 1986 is het een provinciaal monument.

In tegenstelling tot de Wierdijk dankt Wieringen zelf haar naam niet aan het wier, maar aan het oude Friese woord ‘wîr’ dat ‘hoogte’ of ‘heuvel’ betekent. Bij het volgende punt in deze tour zal duidelijk worden hoe Wieringen is ontstaan en waarom zij destijds deze naam heeft gekregen.

Nav
Vervolg uw route door evenwijdig aan de Wierdijk te fietsen over de Elft

Nav
Sla bij de 2e weg linksaf de Hopperweg in


4. Zwerfstenen

Op het erf van deze boerderij ziet u de grootste zwerfsteen van Wieringen. De steen komt waarschijnlijk uit Scandinavië, mogelijk uit Zweden, maar helaas zijn er te weinig karakteristieken om een preciezere aanduiding te geven. De ouderdom ervan ligt om en nabij de 1 miljard jaar.

De zwerfstenen vertellen een interessant verhaal als het gaat om de geschiedenis van 'het geheime eiland'. In de meer dan 150.000 jaar lange geschiedenis van het land, is het namelijk uiteindelijk maar 1000 jaar een eiland geweest.

In de voorlaatste ijstijd werden er door het naar het zuiden oprukkende landijs een reeks kleine stuwwallen opgedrukt. Tijdens deze ijstijd zijn er vele stenen meegekomen. Deels zijn deze door de druk van het ijs vermorzeld en met het zand gemengd, waardoor er keileem ontstond. Bij eb kunt u op de wadplaten aan de noordzijde van het eiland nog een aantal grote zwerfstenen zien liggen. Hier ligt het keileem vlak onder het oppervlak.

In het op de ijstijd volgende Holoceen was Wieringen aanvankelijk onderdeel van het grote Hollandse veengebied. Het stak als een keileemheuvel, ofwel een ‘wîr’, boven het veen uit, waardoor het ook zijn naam verkreeg. Pas rond 800 tot 1000 na Christus was het veengebied zo sterk geërodeerd dat er getijdengeulen tot vlak bij Wieringen kwamen, en het uiteindelijk een eiland werd.

Wieringen is dus oorspronkelijk ontstaan als stuwwalrestant. De zwerfstenen zijn de stille getuigen van deze bijzondere geschiedenis. Wilt u raden hoeveel deze steen weegt? Speel dan de Quiz via de knop rechtsboven in het menuscherm.

De grootste zwerfsteen van Wieringen is 222cm lang. Wat is ongeveer het gewicht van deze steen?
1500 kg
3000 kg
4500 kg
Het juiste antwoord is 4500 kg


Nav
Sla bij het kruispunt rechts af de Hippolytushoeverkruisweg in.

Nav
Sla bij de 2e kruising rechtsaf richting Oosterklief.

5. Oude Boerderijen op Ooster en Westerklief

Vanaf hier heeft u een mooi zicht op een aantal boerderijen. De meeste boerderijen die u op deze tour tegenkomt zijn rond 1900 gebouwd. In deze boerderijen zijn vaak nog materialen verwerkt van de voorgaande boerderijen die destijds zijn gesloopt. Zo zijn er tegels, balken en paneeldeuren hergebruikt. De buurtschappen zijn van oorsprong namelijk al veel ouder. Er staan ook een aantal ‘retro-type’ boerderijen die pas in de afgelopen jaren zijn gebouwd, beïnvloed door de bouwstijlen van de oudere boerderijen. Vele boerderijen zijn tegenwoordig verbouwt tot woonhuis.

Er zijn een aantal overeenkomsten te vinden tussen de diverse boerderijen. Ze bestaan veelal uit een dubbel vierkant waarvan het voorhuis met pannen bedekt is, en het achterhuis met riet. Velen hebben vensterluiken voor de ramen, en een aantal boerderijen heeft ook een ‘darskschoorstien’, oftewel een zomerschoorsteen.

De straatnamen met ‘klief’ zijn afkomstig van het feit dat de golven van de voormalige Zuiderzee de keileembulten van het eiland aantastten, waardoor er kliffen ontstonden. De bulten waaromheen deze kliffen zich vormden waren de hogere punten in het gebied en werden daardoor een toevluchtsoord. In 1840 woonden er zowel op Oosterklief als op Westerklief 35 mensen. Later groeide het aantal inwoners maar voornamelijk op Westerklief.

De Wieringer boeren hadden vaak een paar stuks vee en een stuk land maar daarnaast gingen ze vaak ook vissen of het wier maaien voor de kost. De boeren zetten zich dus breed in.

Nav
Sla aan het einde van Oosterklief linksaf langs de Rijksstraatweg, ga daarna meteen weer linksaf Westerklief in.

6. Vikingschat

Aan het einde van de Westerklief (aan de linker kant) vindt u een picknickplek. Zoals u ziet is het hier een uitstekende plaats om even uit te rusten of om een zelf meegebracht broodje te nuttigen. Maar dit is geen gewone picknickplek. De stenen cirkel in het midden van deze plek wordt ook wel aangeduid als 'het grafmonument voor een onbekende Viking'.

Hoewel er eerder al speculaties en vermoedens waren, werd het in 1996 duidelijk dat er Vikingen (Noormannen) op Wieringen zijn geweest. Twee jongens zochten met een metaaldetector op deze plek. Ze vonden daarbij een aantal voorwerpen, maar ze hadden er geen vermoeden van dat het zo bijzonder was! Een professioneel vervolgonderzoek bracht de rest, van wat een Vikingschat bleek te zijn, boven de grond. Deze bevatte sieraden, zilverstaafjes en Karolingische en Arabische muntstukken in een aardewerken pot.

Uit de stijl van de sieraden kan worden afgeleid dat de schat van een Deen moet zijn geweest. Blijkbaar was Nederland voor kortere of langere tijd zijn uitvalsbasis en had hij zijn meegenomen rijkdom in de grond gestopt. Onderzoek van het gras in het potje geeft aan dat het zilver begraven is op een voorjaarsdag in een weiland.

Inmiddels zijn ook elders op Wieringen vondsten gedaan die wijzen op de aanwezigheid van Vikingen op het 9e Eeuwse Wieringen. Het is geologisch gezien niet zo vreemd dat de Noormannen op weg naar het zuiden, Wieringen een geschikte plek vonden om een schat achter te laten. Een eiland is natuurlijk een goede plek om iets veilig te bewaren.

De originele eerst gevonden schat is te zien in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. De tweede schat, die alleen uit munten bestond is op Wieringen gebleven. Meer informatie en een prachtige replica kunt u vinden in het Viking Informatie Centrum in Den Oever.

Nav
Fiets nu een klein stukje terug en sla linksaf de Varkensgrasweg in die later overgaat in de Hoelmerkruisweg fiets deze weg rechtsdoor tot de Poelweg.

Nav
Sla linksaf op de Poelweg, sla vervolgens de rechtsaf de Haukes op.
Volg deze weg tot u in de haven bent aangekomen

7. De Haukes

U bent nu op de Haukes. Voordat de aanleg van de Zuiderzeewerken begon, was de Haukeshaven de belangrijkste haven van het eiland. Hier legde de handels- en postboot vanuit Van Ewijcksluis aan. Vaak gingen er ook mensen mee met de postboot (zie foto 1). De goederen die op Wieringen werden bezorgd, werden met de Beurtveer Asjes (een vrachtauto, zie foto 2) rondgebracht.

De Anna Paulowna polder, waar Van Ewijcksluis in ligt, bestaat sinds 1846. Voor die tijd waren de Wieringers aangewezen op de verder gelegen havens van Oudesluis of Nieuwesluis. Zie ook het kaartje op foto 3. Vanaf van Ewijcksluis ging de post die van Wieringen kwam met de postkoets verder naar Schagen. Later kwam er door Anna Paulowna een spoorlijn met station en werd de post daarover vervoerd.

In de haven van de Haukes gebruikte men vroeger in plaats van een steiger een ‘Wierhoofd’ als aanlegplaats. Dit was een dam, net als de Wierdijk, bekleed met geperst zeegras. Tegenwoordig is de Haukes een jachthaven voor de watersporters op het aangrenzende Amstelmeer. Ook is er een zeilschool gevestigd. De Postboot, het café nabij de haven eert zijn naam nog aan de vroegere tijden (zie eventueel foto 3).

Nav
Nu fietsen we een stukje terug en slaan linksaf de Waterweg in en ga bij de splitsing linksaf de Oosterdamsterweg in die later overgaat in de Westerdamsterweg.

Nav
Volg de Westerdamsterweg tot de kruising met de Westerlanderweg. Ga hier linksaf de Westerlanderweg op.

8. Villa Waterkeer

Het huis hier aan uw linkerhand is Villa Waterkeer. Deze woning is speciaal ontworpen voor ingenieur Lely en vormde zijn tijdelijke onderkomen tijdens de Zuiderzeewerken. Het is een prachtig voorbeeld van de heroriëntatie op de traditionele bouwstijlen zoals die aan het begin van de 20e eeuw plaatsvond.

De villa ligt op een van de mooiste punten van het Westerland met uitzicht over het Amstelmeer. Vanaf hier kunt u ook de hoogteverschillen van het landschap goed zien. Deze zijn zoals eerder vermeld een overblijfsel uit de voorlaatste en laatste ijstijd waarin het landschap door het stuwende ijs werd gevormd. De stuwwal van Westerland, waarop u zich nu bevindt, vormt het hoogste punt van Wieringen (ca. 13 meter boven NAP).

Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren de Duitsers in Villa Waterkeer ingekwartierd. Aan het eind van de jaren ’50 werd de Villa samen met een aantal andere villa’s en woningen door de Maatschappij tot Uitvoering van de Zuiderzeewerken (de M.U.Z.) verkocht. Op de tweede foto ziet u nog een ander bijzonder gebouw, te weten Villa Nieuwland. Deze villa is in 1928 gebouwd voor het hogere personeel van de Zuiderzeewerken en bevindt zich in Oosterland. Voor het lagere personeel werd een hele wijk gebouwd, het zogenaamde ‘M.U.Z. park’.

Nav
Op de Westerlanderweg neemt u de eerste afslag links via de Lutjeweg naar het Lutjestrand

9. Lutjestrand

Vanaf het startpunt in de haven van Den Oever bent u nu aangekomen aan de andere kant van het 'eiland', waar u op Lutjestrand aangekomen bent. Een prachtig recreatiegebied aan het Amstelmeer wat bestaat uit drie aangrenzende strandjes. Aan uw linkerhand vind u de toegang naar het strand.

Vroeger was er bij het middelste strandje ’t Amstelbad te vinden. Het werd 80 jaar geleden geopend en het werd al snel erg populair (zie foto's). Hiermee werd het Lutsjestrand een ontmoetingsplaats voor jong en oud, en dat is ook nu nog het geval. Vooral natuurlijk op zomerse dagen.

Aan de noordzijde van het meer ziet u de Amsteldiepdijk, welke Wieringen met Van Ewijcksluis verbindt en ook wel de korte Afsluitdijk wordt genoemd. Door de bouw van deze dijk werd het eiland in 1924 verbonden met het vaste land.

Bent u benieuwd waar het Lutjestrand zijn naam vandaan heeft? Speel dan de quiz.

Nav
Fiets terug, en ga links de Westerlanderweg weer op. Volg deze weg rechtdoor.

Nav
Sla hier rechtsaf de Westerlanderlaan op, steek vervolgens linksaf over het viaduct de weg over.

Nav
Fiets daarna (linksaf) langs het water over de Qurantaineweg rechtdoor.

10. Quarantaine

U bevindt zich nu op de Quarantaineweg. Vanaf hier heeft u een mooi uitzicht over de Waddenzee.
In de 17e en 18e eeuw werd er veel handel gedreven over de wereldzeeën, onder andere door de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Zij bezat een monopolie op de handel met het Verre Oosten en Azië en maakte van Nederland één van de belangrijkste economische machten ter wereld. Vele schepen zeilden van- en naar de havens in Amsterdam, Enkhuizen en Hoorn, volgeladen met specerijen, thee, Chinees porselein en meer.

Helaas was dit niet het enige wat deze schepen mee naar huis namen. Het werken op een schip was in die dagen een ongezond beroep. Vaak kwam slechts de helft van de bemanning terug van de lange reis naar de Oost. Ze stierven van de honger, gebrek aan vitaminen, of aan één van de vele tropische ziektes. Om te voorkomen dat zieke zeelui allerlei vreemde ziektes in Nederland zouden verspreiden moesten alle schepen in quarantaine. Wieringen was hiervoor een geschikte locatie omdat het eiland afgelegen genoeg lag om eventueel meegenomen ziektes te kunnen behandelen, zonder het gevaar op een epidemie. Bovendien lag het op de route naar de havens van de handelssteden. Veel schepen moesten er toch al stoppen om hun lading over te laden naar kleinere schepen, aangezien de Zuiderzee niet diep genoeg was voor de zwaar beladen schepen.

Was er een verdacht bemanningslid, dan ging deze naar het Quarantaine-centrum. Was iemand echt ziek dan werd deze naar het Hospitaal (Gasthuis) in Den Oever gebracht. Tegenwoordig is er niets meer zichtbaar op Wieringen wat nog herinnert aan deze periode. Tijdens de aanleg van de Amsteldiepdijk zijn de laatste barakken gesloopt. Alleen de straatnamen zoals de Quarantaineweg en de Gasthuisstraat in Den Oever herinneren nog aan deze periode.

Nav
Blijf rechtdoor fietsen over de Quarantaineweg

Nav
Vervolg de Noorderbuurt rechtdoor.

Nav
Houd rechts aan richting de Normerpolderweg.

Nav
Sla linksaf de Normerweg op

11. Normerven

Als u op deze plek van de fiets afstapt en de trap op loopt, kunt u het bijzondere Natuurgebied Normerven bekijken dat achter de dijk ligt. Het Normerven was lange tijd een iets hoger gelegen gebied. Een kleine stuwwal die als een klein schiereiland in de Waddenzee lag. Het is in de 19e eeuw bedijkt geweest, maar uiteindelijk bleek de invloed van de zee te groot en liet men de natuur weer zijn gang gaan. Het keileem uit het Normerven is gebruikt voor dijkverzwaringen bij de bouw van de Zuiderzeewerken.

Eind jaren 80 werd het gebied ingericht als hoogwatervluchtplaats en broedgebied voor wadvogels. U kunt hier genieten van soms wel tienduizenden overtijende (het tij afwachtende) vogels. In de herfst voeden bijvoorbeeld de rotganzen zich hier graag. Later in het jaar gaan deze vogels over op de vegetatie van het land zelf. Rotganzen komen veel voor op Wieringen en de naam Rotgans bestaat hier ook als familienaam. Het is dus niet toevallig dat de rotgans als afbeelding in het voormalige gemeente logo te zien was (zie foto).

Als u benieuwd bent naar de vele vogelsoorten die op het Normerven verblijven kunt u via de knop linksboven in het menuscherm een slideshow bekijken. De grote hoeveelheden vogels trekken op hun beurt weer roofvogels aan zoals de bruine kiekendief, de buizerd en de slechtvalk. Erg bijzonder is ook dat het Normerven in de zomer en de nazomer paars ziet van de bloeiende zeeasters.

Nav
Vervolg de Marskedijk rechtdoor, ga bij de splitsing rechtaf.

Nav
Ga bij de volgende splitsing linksaf de Noorderlaan op, ga de eerste rechts en fiets het dorp Hippolytushoef in.

12. Hyppolytushoef (Hippolytushoef!)

De Hippolytuskerk is één van de oudste kerken in de Kop van Noord-Holland en staat in het hart van het grootste dorp van Wieringen; Hippolytushoef. De kerk stamt voor een groot deel nog uit de Middeleeuwen. De onderbouw van de toren gaat zelfs terug op het begin van de 12e eeuw. Dit weten we omdat deze van tufsteen is gebouwd. Tufsteen is vulkanisch gesteente bestaande uit vulkanisch as met daarin gruis en brokstukken van andere gesteenten. Dit materiaal is bij uitbarstingen van de vulkanen in de Eifel uitgestoten. Aan het begin van de Late Middeleeuwen werd tufsteen via grote rivieren per schip naar Nederland vervoerd. (Hier wordt het verhaal van de Michaelskerk in Oosterland en deze kerk verward!!)

Na een heftige orkaan in 1674 moest het schip van de kerk herbouwd worden. Een gebrandschilderd raam aan de noordzijde herinnert nog aan de ondersteuning van de West-Friese steden bij de herbouw. Ook de preekstoel, koorhek en koperen lichtkronen dateren uit de 17e eeuw.

Het gebouw heeft door de eeuwen heen zijn functie als verzamelplaats voor de inwoners van Wieringen weten te behouden. Met de kermis vindt hier nog steeds een bijzondere oude traditie plaats: Tule dag. Om tien uur s' ochtends verzamelt men zich bij de kerk. Vroeger namen de kerkenraad en de magistraten plaats in de kerkbanken. Nu komen de mensen onder begeleiding van het orgel door de zij-ingang van de kerk naar binnen. Ze maken een rondgang door de kerk en verlaten het pand dan weer door de hoofdingang, onder de toren. Daar staan de bakkers (één bakker?) klaar met de tulen, een klein vierkant broodje. Van oorsprong was het de tiendheer die de tulen uitdeelde. Wilt u weten wie dat was? Speel dan de Quiz.

Het gebouw heeft door de eeuwen heen zijn functie als verzamelplaats voor de inwoners
Wie was de tiendheer?

 De heer van het land
 Een weldoener voor de gemeente
 De voorzitter van de kerkenraad

De tiendheer was de heer van het land.
Tienden waren in de Middeleeuwen een belasting in natura. In het oude leenstelsel waren boeren verplicht om een 10e deel van de opbrengsten van het land en van het nieuwgeboren vee over te dragen aan de heer van het land. Het uitdelen van de tulen viel dan ook samen met het betalen van de tienden. Pas in 1895 is het tiendrecht door de gemeente Wieringen afgekocht.

Nav
Fiets door de Hoofdstraat en ga aan het einde links de Koningsstraat op

Nav
Fiets rechtdoor sla daarna linksaf de Slingerweg op. Fiets deze helemaal uit.

Nav
Steek de Zandburen over naar de Noorderburenweg

13. Sammelkes

U bevindt zich nu bij het buurtschap Zandburen. Hier zouden de meest raadselachtige levensvormen van het voormalige eiland Wieringen hebben verbleven.

Achter een boerderij verscholen lag de Sammelkeskuul. De Sammelkes die in deze kuil leefden waren dwergachtige aardmensjes die ervan verdacht werden alles wat los rond de boerderij slingerde voor eigen gebruik te bemachtigen. Ze waren daarbij vooral geïnteresseerd in koper. Ketels die men vergat binnen te halen waren zo vertrokken. In de 'kuul’ kon men dan met enig geluk de verdwenen voorwerpen terug vinden. Als men een koperen ketel weer terug vond, dan was deze in de regel glanzend schoon geschuurd!

Sammelkes waren overigens een behulpzaam volkje als men in nood zat, en ook brachten ze de kinderen. Het waren vrolijke wezentjes. Ze speelden op kleine fluitjes, dansten erbij en rookten uit kleine pijpjes (Sammelepiepkes) die af en toe bij het werken op het land werden gevonden. De laatste waarneming dateert uit juli 1921. Het is niet bekend of de uitvoering van de Zuiderzeewerken van invloed is geweest op het verdwijnen van deze bewoners van het voormalige eiland. Wel bekend is dat de kuil nu gewoon akkerland is.

Nav
Volg deze weg rechtdoor, sla bij de splitsing rechtsaf de Noordburendwarsweg in.

Nav
Sla bij de splitsing links en ga daarna meteen rechts de Stroeweg op richting Stroe.

14. Stroe

U bent zojuist door Stroe gefietst en staat nu bij de Museum Boerderij 'Jan Lont'. Dit museum, dat geheel gerund wordt door vrijwilligers uit (van) Wieringen, is zeker een bezoek waard. Het geeft een prachtig beeld van de geschiedenis van de eilandbewoners en van het boeren- en vissersleven.

De voormalige eigenaar, Jan Lont (zie foto), heeft samen met zijn broer Jaap altijd in deze boerderij gewoond en gewerkt. Als Jan buiten op zijn bankje zat dan maakte hij graag een praatje. En als voorbijgangers vroegen of ze de boerderij van binnen mochten zien dan leidde Jan ze graag rond.

Inmiddels had Jan na zijn 65-ste ook een hele verzameling van oude gereedschappen bij elkaar verzameld. Aangezien een vriendenkring rondom Jan zou het erg spijtig vonden als deze cultuurhistorische verzameling na zijn dood zou verdwijnen, hebben zij een vereniging opgericht. Jan heeft in zijn testament de boerderij vermaakt aan deze vereniging.

Na zijn dood in 1997 werd Jan volgens traditie via de speciale rouw- en trouwdeur vanuit zijn boerderij naar de begraafplaats in Stroe gebracht. Daarna is de boerderij met een ingrijpende restauratie veranderd in het museum zoals het nu is.

Nav
Volg deze weg rechtdoor

Nav
Sla aan het einde van de Bierdijkersveldweg rechtsaf

Nav
Ga daarna links de Gemeenelandsweg op, fiets via de kerkweg (rechts) naar de kerk.

15. Oosterland

De Michaëlskerk van het Oosterland is in de Romaanse stijl gebouwd en dateert uit de 12e eeuw. Daarmee is het net als de kerk in Hippolytushoef één van de oudste kerken van Holland. Tijdens de restauratie die plaatsvond van 1990 tot1995 werden er sporen gevonden van een nog ouder houten kerkje uit de 9e of 10e eeuw. Dat de kerk gewijd is aan St. Michaël, beschermer tegen het kwaad en de gevaren van de zee is niet verrassend. In de kerk kan men een bord terugvinden waarop te lezen valt dat de kerk ‘ontwijd werd door de heidensche Noormannen', oftewel de Vikingen.

De bijbehorende oude pastorie, die zich op een steenworp afstand aan de Akkerweg bevindt, kreeg in 1918 een bijzondere bewoner (zie foto's). Het werd het nieuwe onderkomen van de Duitse kroonprins Friedrich Wilhelm V.E.A. Von Hohenzollem, Prinz von Preussen. Na de Eerste Wereldoorlog vluchtte de Duitse keizer met zijn zoon naar Nederland, waar zij asiel aanvroegen. Omdat het bannelingen waren mocht de jonge prins naar het toen nog afgelegen eiland Wieringen. De Wieringers noemde hem ‘Willy’, en de nieuwsberichten en bijbehorende foto’s waren korte tijd wereldnieuws.

Na vijf jaar vertrok de prins weer, met stille trom, naar Duitsland, waar hij geen prins meer was. Hij verliet Wieringen, een aantal vermeende bastaardkinderen en materiaal voor sterke verhalen achterlatend. Zo bestaat er bijvoorbeeld het verhaal van de papieren badpakken die de kroonprins aan de meisjes van Wieringen zou hebben uitgedeeld. Toen ze de badpakken gingen uitproberen bleken ze in water op te lossen. De kroonprins keek uiterst geïnteresseerd toe. In Duitsland leidde hij een relatief anoniem leven tot hij in 1951 overleed.

Nav
Vervolg de Gemeenelandsweg rechtdoor naar Den Oever

16. Den Oever

Midden in het vissersdorp Den Oever vindt u korenmolen ‘de Hoop’. De Hoop is een van de twee overgebleven historische molens op Wieringen. De andere molen, ‘de Onderneming’, staat in Hippolytushoef. Molen de Hoop is een riet gedekte grondzeiler die gebouwd is in 1654. Een grondzeiler is een molen die vanaf de grond bedienbaar is. De Hoop heeft tot eind jaren ’30 van de 20ste eeuw en ook nog tijdens de Tweede Wereldoorlog dienst gedaan.

In 1992 zijn beide molens van de stichting Oud- Wieringen, welke ervoor heeft gezorgd dat de molens behouden bleven, overgenomen door de vereniging ´De Wieringer Molens'. Deze vereniging heeft de beide molens gerestaureerd. Ze worden nu draaiend gehouden door gediplomeerde vrijwillige molenaars en een groepje enthousiaste vrijwilligers. Als u de vlag aan de stok ziet waaien, dan betekent dit dat de Hoop open is om te bezoeken.

Den Oever is een van de weinige dorpen zonder kerk. Het was vroeger niet veel meer dan een paar straten en stegen rondom de haven, maar dit is inmiddels wel veranderd. Er heeft jaren lang een kapel gestaan, die naast kerkgebouw ook als dorpshuis en zelfs als boerenschuur heeft gediend. Ook was de kapel als gasthuis in gebruik door de VOC voor de verpleging van zieke bemanning. In de jaren ’60 van de 20ste eeuw raakte de kapel erg vervallen en is hij afgebroken. Hij is echter weer opgebouwd in het Zuiderzeemuseum te Enkhuizen en daar nog altijd te bezoeken.


Nav
Fiets via de Hofstraat en Zeestraat terug naar het haventerrein

17. Eindpunt haven Den Oever

U bent weer terug in de haven van Den Oever. Inmiddels bent u veel te weten gekomen over de bijzondere geschiedenis van 'Het geheime Waddeneiland'. De visserij heeft daar altijd een grote rol in gespeeld en ook nu nog neemt deze een belangrijke economische plek in voor het gebied.

Het grote gebouw links is de visafslag, waar alle verse vis op vrijdags heen wordt gebracht om vervolgens doorverkocht te worden naar de handel en/of restaurants etc. Elke zaterdagochtend is er verse vismarkt, waar iedereen individueel de vers gevangen vis direct kan kopen. Een groot succes! Verder zijn er op het haventerrein genoeg mogelijkheden om een bereid visje te eten. U heeft wel wat verdiend na het voltooien van deze route!

In de haven worden er, naast de verse vis, ook bijzondere recreatieve tochten aangeboden zoals zeehondentochten, educatieve tochten en garnalenvissen op UNESCO Werelderfgoed de Waddenzee.

Wij hopen dat u heeft u genoten van uw tour over het voormalige eiland. Geniet van de verse vis!