VUURWERK: GESCHIEDENIS
Uitgegeven op 31-12-2003 om 14:55  |  link  |  bewaar  |  print

Hippolytushoef - Niemand weet precies waar en wanneer vuurwerk is uitgevonden. Waarschijnlijk bij toeval, doordat iemand per ongeluk salpeter morste (een chemische stof die vroeger wel eens gebruikt werd als vervanger van zout) tijdens het koken. Dat poeder viel in het houtvuur en begon tot ieders schrik enorm te knetteren. In ieder geval gebruikte men in China 2000 jaar geleden al vuurwerk. Voor feesten, maar ook omdat men dacht dat die knallen de boze geesten weg zouden jagen.
Bij ons is vuurwerk pas vanaf de Middeleeuwen bekend. In die tijd werd het vooral bij oorlogen gebruikt: bommen vol kruid waarmee kasteelmuren kapotgeschoten werden en vuurpijlen die de vijand doodsbang moesten maken. 'Vuurwerkmaker' was toen een heel belangrijk en geheimzinnig beroep. Er werd maar wat aangerommeld en er zijn dan ook heel wat vuurwerkmakers zelf met kruid en al de lucht in gevlogen!

Zo'n 200 jaar geleden werd scheikunde een echte wetenschap en toen ging het met sprongen vooruit. Tegenwoordig kun je vuurwerk in alle soorten en maten kopen en hoef je geen expert meer te zijn om het veilig af te steken.

Er is niet veel bekend over strijkers, rotjes, kanonslagen en dergelijke in de vorige eeuwen. In de 18e eeuw werd de jaarwisseling wel gevierd, maar de gebruiken waren heel anders dan nu. In elk geval werd er veel lawaai gemaakt. Dat was nodig om de kwade geesten weg te jagen die tussen Kerstmis en nieuwjaar volop in de lucht zweefden, volgens de Germaanse traditie tenminste. Hoe harder het lawaai, hoe beter. Daarom werd er veel met vuurwapens in de lucht geschoten.

In de loop van de 19e eeuw verdween het gebruik van buskruit op oudejaarsavond grotendeels om in de 20e eeuw volop terug te komen, vooral na 1945. Voor die tijd was men natuurlijk ook wel in de weer met vuurwerk, al was het alleen maar omdat mensen altijd met vuur willen spelen. Eén van de beste voorbeelden van zo'n gevaarlijk oudejaarsavondgebruik was (en is nog steeds!) het zogenaamde melkbusgrapje. Boeren namen een melkbus en boorden er aan de onderkant een gaatje in. Ze vulden de bus met water en carbid en hielden een vlammetje bij het gat. Met een knal werd de deksel van de melkbus gelanceerd, met of zonder voet van een enkele waaghals. In Leiden is een keer een heel gebouw verdwenen doordat er in de haven een boot met vuurwerk is ontploft. Tot op de dag van vandaag is op de plek waar het gebouw ooit stond een park!

Tijdens de Tweede Wereldoorlog hoorde men knallen genoeg en piekerden de meeste mensen er niet over het nieuwe jaar met vuurwerk te begroeten. Ook in de eerste jaren na de oorlog werd er op 31 december maar weinig gebruik gemaakt van knaleffecten. Pas rond 1965 kwamen rotjes, zevenklappers, vuurpijlen en gillende keukenmeiden in trek. Het afsteken van kanonslagen leek heel stoer, maar werd toch vooral beschouwd als uitsloverij. Na een half uurtje was alles bekeken en ging men weer het huis in om de laatste oliebollen en appelflappen op te peuzelen. De Chinezen in Nederland deden het nog sneller. De uitvinders van het vuurwerk bouwden vroeg op oudjaarsavond grote stellages waar ze siervuurwerk op aanbrachten. Na de klok van 12 uur staken ze dit aan en binnen 10 minuten was alles voorbij.

Natuurlijk las je toen in de krant ook van ongelukken, maar vaak kwamen die niet voor. Er werd minder geëxperimenteerd met eigengemaakt vuurwerk en er waren geen dubieuze handelaren bij wie je in oktober al terecht kon voor onbetrouwbaar spul.