Nu op Kerkplein: Broeikas

Kerken
Door: Gerard Laernoes

Uitgegeven op 01-06-2012 om 19:44



Het kerkbezoek is me met de paplepel ingegoten.
Vanaf ongeveer mijn vierde levensjaar was het raak.
Dat weet ik nog zo goed omdat ik gezeten op het voorzitje bij mijn vader op de fiets juf Kamperman zag lopen. De juf van de Da Costa fröbelschool waar ik hopeloos verliefd op was.
Zij liep met haar moeder naar de kerk.
'Waarom ga je met je moeder?' dacht ik verwijtend. 'Je hebt mij toch!'
Het was tussen ons waarschijnlijk nooit iets geworden. Zij was op weg naar de hervormde Oranjekerk aan de Rijnlaan en ik op weg naar de gereformeerde Zuiderkerk aan het Ledig Erf aan de Tolsteegsingel. Over juf Kamperman later meer.


(Dit is de Hippolytuskerk in Hippolytushoef, niet de Zuiderkerk uit het verhaal.
Foto Henk-Jan Wittink).

De Zuiderkerk.
Een grote kerk. Er konden veel mensen in.
Lange banken, drie balkons en altijd vol.
In mijn jeugdjaren waren er elke zondag drie diensten. Om 10 uur, vijf en zeven uur.
Vele malen heb ik de tien geboden horen voorlezen. Wat stelen was begreep ik wel, maar het echtbreken heb ik lang verkeerd geïnterpreteerd. Je maakt toch niets expres stuk!
Meestal zat ik op het rijtje van oma Knol. Ze werd geflankeerd door andere dames die elk behoorlijk naar eau de cologne geurden.
Opa Knol was ouderling zolang als ik me kan herinneren. Hij zat altijd rechts vooraan in de ouderlingenbank. Helemaal links zat de oude Davelaar. Meestal sliep hij.
In die tijd heb ik mijn liefde voor het orgel opgedaan. Het instrument van De Koff bezat een flink geluid. En de organist -Van der Hammen- graaide vaak flink in de toetsen.
Boven zat veel jeugd. Daar had de ordedienst regelmatig de handen flink aan vol.
Je had dominees van twee en drie pepermunten. Die van drie preekten langer dan die van twee.
In die tijd had ik me voorgenomen dominee te worden. Ik zou altijd volle kerken hebben want mijn preken zouden kort zijn. De eerste dominee van één pepermunt.
Er waren collectes, dat heette toen de dienst der offeranden.

Talloze preken heb ik gehoord. Veel heb ik er niet van onthouden.
Ondanks alle nabesprekingen in huize Knol. Daarvan herinner ik mij de heertjes van de Lubro bij de koffie. Het enige dat ik nog weet is dat dominee Goeman met kerst een tekst uit Prediker koos.
Wee u, o volk, welks koning een kind is. Dat vond ik mooi gevonden.

Mijn vader was diaken. Dat gaf mij het voorrecht om in de diakenenbank te mogen zitten.
Daarachter was nog de bank van de collectanten.
Dat was een slag lager volk, ze hadden geen zwart pak.
Na afloop van de dienst mocht ik meehelpen met geld tellen.
De opbrengst ging in de brandkast. Ondanks de code op papier kreeg mijn vader hem met moeite open. Ik weet sindsdien aan wie ik mijn onhandigheid te danken heb.

Op latere leeftijd, ik zal een jaar of vijftien geweest zijn, ging ik diensten in andere kerken bijwonen. Om ook eens wat anders te zien en horen.
De Domkerk had mijn warme belangstelling. Al was dat alleen al omdat Stoffel van Viegen zo mooi op het Bätzorgel speelde. De Nicolaï bezocht ik graag om dominee Groenenberg en Lambert Erné op het nieuwe Marcussenorgel. In de Buurkerk waren de diensten met dominee van der Werf van een zeer hoog liturgisch gehalte. In de Jacobi maakte ik kennis met de Gereformeerde Bond.
Bij de katholieken kon ik genieten van de pracht en praal.
Ook de Gereformeerde Gemeente sloeg ik niet over. Dominee Harinck hield daar een preek over de stromingen des levens. Maar voordat hij daar aan toekwam na de tussenzang ging het drie kwartier over de stromingen des doods.
In de Geertekerk had ik mijn eerste vrijzinnige ervaring. Het ging over de opstanding van Jezus.
De predikant zei te geloven in diens opstanding. Die opstanding vond plaats tijdens zijn leven.
Bijvoorbeeld bij de reiniging van de tempelplaats. Zo had ik het nog nooit bekeken.
Het was een openbaring. Dit kon ik snappen.

Maar steeds was er toch ook weer de Zuiderkerk. Op woensdagavond was er catechisatie.
Het meest uitdagende vond altijd na afloop plaats. Dan werd er nog wat rondgehangen.
Sommige jongens mochten in ruil voor een Peter Stuyvesantsigaret de borsten van Rina Stip vasthouden. Zelf ben ik er niet aan toegekomen maar heb er wel over gedroomd.
Eenmaal had ik zo'n sigaret voor vijf cent aangeschaft en voorzichtig in mijn jaszak gedaan.
Na afloop van de catechisatie was de sigaret verdwenen. Gestolen.
Ik had wel een vermoeden wie de dief was, maar te bewijzen viel er niets.
Eerlijk gezegd vond ik het niet eens erg. Waarschijnlijk had ik het toch niet gedaan. Te verlegen.

Terug naar juf Kamperman.
Ik bezocht haar ter gelegenheid van mijn 50-jarig jubileum in het onderwijs.
Immers: op mijn vierde naar de kleuterschool gegaan en nooit uit het onderwijs geweest.
Het werd een prachtige dag met een prettig weerzien. Juf was nog niets veranderd.
We hebben herinneringen opgehaald, foto's bekeken en door de buurt gewandeld.
Op mijn vraag of er verder nog iets veranderd was meldde ze dat de Zuiderkerk was gesloopt.
WAT?! De zuiderkerk afgebroken. Dit zou toch niet waar zijn!
Mijn ankerplaats verdwenen, de kerk waar professor Kremer me nog gedoopt heeft.

Na afloop van het bezoek reed ik nog over de Tolsteegsingel. Het Ledig Erf was echt ledig.
De dikke toren met het groene neonverlichte kruis erop: weg. De kerk: weg.
Parkeren kon ik er niet, dus ben ik maar doorgereden. Een hele geschiedenis: weg.
Sinds mijn vertrek uit Utrecht in 1971 ben ik er niet meer geweest.
Het deed me meer dan ik aankon.

Op Wieringen gaan nu discussies over kerkgebouwen.
De emoties die dit oplevert kan ik invoelen.

Gerard Laernoes,
mei 2012.